Ֆինանսական ճգնաժամի հնարավոր «օգուտները»

ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ՍԱԼԴՈ
Համաշխարհային ֆինանսական ճգնաժամն արդեն վերածվել է ավելի ընդգրկուն տնտեսական ճգնաժամի ու ցնցումների, և պատճառած վնասների առումով չի խնայում ո՛չ զարգացած, ո՛չ զարգացող երկրներին: Թեև ՀՀ կառավարությունն արդեն իր մոտեցումներն է արտահայտել երկրի տնտեսության վրա ֆինանսական ճգնաժամի հնարավոր բացասական հետևանքներից խուսափելու վերաբերյալ, այնուամենայնիվ, իրավիճակը կարող է ավելի սրվել և նոր անակնկալներ մատուցել:
Այդ իմաստով կարևոր է անցում կատարել տեղի ունեցած երևույթներին արձագանքելու (այլ խոսքով` ռե-ակտիվ) քաղաքականությունից դեպի ավելի նախաձեռնողական, նախահարձակ տնտեսական քաղաքականություն (այլ խոսքով` պրո-ակտիվ), որը թույլ կտա ոչ թե հարկադրված լինել պաշտպանվելու վնասներից, այլ անգամ փորձել օգուտներ քաղել երկրի հետագա զարգացման համար: Ավելին, նպատակահարմար է թվում ոչ թե մեկ անգամ բավարար իրատեսական ծրագրի մշակումը, այլ մի քանի սցենարների նախապատրաստումը, որը թույլ կտա որոշ պարագաներում անկանխատեսելի զարգացումների դեպքում պետական քաղաքականության զինանոցում ունենալ պատրաստի մոտեցումներ` դիմագրավելու մեկ սցենարի ձախողման հետևանքներին: Մասնավորապես, պրո-ակտիվ քաղաքականության դրսևորում կարող է լինել, օրինակ, եթե ստեղծված պայմաններում փորձենք օգուտներ քաղել համաշխարհային ֆինանսատնտեսական ճգնաժամից: Հիշեցնենք, որ տնտեսական ճգնաժամն առաջին հերթին և ավելի ուժգին հարվածելով համաշխարհային տնտեսությանն ու դրա ֆինանսական շուկաներին լավագույնս ինտեգրացված երկրներին, հանգեցնում է այդ երկրների տնտեսությունների մրցունակության կտրուկ անկման, ուստի և մրցակցային դիրքերի թուլացման: Զարգացող երկրներն այս պարագայում իրենց մրցակից զարգացած երկրներից ճգնաժամի փուլում կարող են ավելի նպաստավոր գներով ձեռք բերել այն տեխնոլոգիաներն ու արդիական սարքավորումները, ինչը տնտեսական աշխուժացման և վերելքի փուլերում գրեթե անհնար է: Սա նաև այն պատճառով, որ ոչ միշտ են զարգացած երկրները պատրաստ վաճառելու նման սարքավորումներ իրենց պոտենցիալ մրցակիցներին: Ճգնաժամից այս կարևոր հանգամանքով օգտվելու համար, պարզվում է, բավարար չէ նպաստավոր գնով արդիական սարքավորումներ ձեռք բերելը: Չմոռանանք, որ դրանք պետք է նաև մաքսային օրենքներով և ընդունված որոշումներով մաքսազերծել - ներմուծել, ինչն ինքնին բավականին ծախսատար գործընթաց է: Անհրաժեշտ է գոնե այս փուլում վերանայել մաքսային քաղաքականությունն ու նախ իջեցնել սարքավորումների և արդիական այլ տեխնոլոգիաների համար սահմանված մաքսատուրքերը` խթանելու դրանց մուտքն ու կիրառումը հանրապետությունում: Միաժամանակ խորհուրդ է տրվում արտադրության հիշյալ միջոցները մաքսազերծել ոչ թե շուկայական արժեքով, այլ փաստացի ձեռք բերված invoice-ի հիման վրա: Այլապես, անգամ անվճար կամ նվիրատվության կարգով ձեռք բերված սարքավորումների մաքսազերծումը կարող է ավելի թանկ նստել արդյունաբերողի և արտադրական ոլորտի զարգացման մեջ քայլեր կատարող գործարարի վրա, քան դրա իրական գինն է: Սա, կարծում եմ, տնտեսական առաջնահերթ խնդիր է և կարիք ունի հրատապ լուծման:
Ի դեպ, շուկայական արժեքի մասին: Համաշխարհային ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի հետևանքով մի շարք սպառողական ապրանքների գները կտրուկ նվազել են, իսկ մաքսազերծման համար դրանց կիրառվող արժեքները մնում են բարձր` այսպիսով թույլ չտալով հայ սպառողին ինքնըստինքյան օգտվել ճգնաժամի հետևանքով մեզ ընձեռված հնարավորություններից: Հետևաբար, պետք է մասնագիտական լուրջ վերահաշվարկի ենթարկվեն այս ժամանակահատվածում որոշ ապրանքների գծով համաշխարհային շուկայում մինչև երկու-երեք անգամ գնանկում արձանագրած ապրանքների մաքսային արժեքները: Այս փուլում կարևոր է ձեռք բերել սպառողական ապրանքների մեծ խմբաքանակներ ոչ միայն այն պատճառով, որ դրանք ձեռնտու կլինեն սպառողների լայն շրջանակների համար, այլև թույլ կտան գները պահել խիստ վերահսկողության տակ` զերծ մնալու շուկայում մենաշնորհային բարձր գների ձևավորումից: Նպաստավոր իրավիճակ է ստեղծվել նաև կառավարության համար` համալրելու և ավելացնելու պետական ռեզերվները` հացամթերքի, նավթամթերքի և այլ կարևորագույն ապրանքների գծով: Ըստ որում, այդ գործը պետք է հանձնարարել ոչ թե մասնավոր ընկերություններին ու միջնորդներին` ձևական բնույթ կրող մրցույթների միջոցով, այլ գնումների միջոցով կապ հաստատելով մատակարարող երկրների հետ, հնարավորության դեպքում` անմիջականորեն արտադրողից:
Այս ամենը, իհարկե, մեկուսի չի կարող բերել ցանկալի արդյունքների, եթե վերանայման չենթարկվի ոչ միայն պետական բյուջեն, այլև տնտեսական քաղաքականությունն ընդհանրապես: Նախ` պետական բյուջեի մասին: Այն մշակվել է այս տարվա ամռան ամիսներին, երբ համաշխարհային շուկայում ֆինանսական ցնցումներ դեռ չէին գրանցվել, և այդ տեսքով ներկայացվել է Ազգային ժողովին ու հավակնում է հավանության արժանանալ առանց որևէ վերահաշվարկի: Երկրի գլխավոր ֆինանսատնտեսական փաստաթուղթն իրատեսորեն պետք է հաշվի առնի ոչ միայն գնային տատանումները, որ տեղ են գտել մինչ օրս, այլև փորձի ներառել նաև միջոցառումների այն ընդհանուր արժեքը, որն անհրաժեշտ է լինելու ճգնաժամային միտումներին դիմակայելու համար:
Դրա հետ մեկտեղ, տնտեսական քաղաքականության որոշակի փոփոխություն է զգացվում: Մինչ համաշխարհային ճգնաժամի շրջանը Հայաստանն, ինչպես հայտնի է, դիմագրավում էր իր տնտեսական դժվարություններին, եթե չասենք` տնտեսական ճգնաժամին, և վարում այնպիսի տնտեսական քաղաքականություն, որը սովորաբար բնորոշ է տնտեսական աշխուժությունից տնտեսական վերելքի փուլին անցում կատարող զարգացած երկրներին: Մասնավորապես, տնտեսական աշխուժությունը խթանելու նպատակով վարկերն ավելի մատչելի դարձնելու փոխարեն, բարձրացվեցին դրանց և վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքները: Հարկերն առաջվա մակարդակի վրա են և որևէ կերպ առայժմ չեն նպաստում տնտեսության աշխուժացմանը: Արհեստականորեն արժևորված դրամն ուղղակի հարվածում է տնտեսության մրցունակության բարձրացմանը և վատթարացնում առևտրային հաշվեկշռի բացասական սալդոն (ներմուծման ծավալները չորս և ավելի անգամ գերազանցում են արտահանման ծավալները), իսկ ներմուծման աճի միտումներն ավելի վտանգավոր են` համեմատած արտահանման աճի խիստ համեստ տեմպերի հետ:
Մեր կողմից առաջարկվում է անցում կատարել դեպի ցածր վարկերի տրամադրման նպատակային քաղաքականություն` խթանելու գործարար աշխուժությունը: Շարունակելով «ստվերի» դեմ պայքարի քաղաքականությունը և փորձելով հարկերը պարտադիր դարձնել բոլորի համար, անհրաժեշտ է փոքր և միջին ձեռներեցության զարգացման համար, թեկուզ ժամանակավորապես, անցնել արտոնյալ հարկային ռեժիմի քաղաքականության և երկրի տարածքում զարգացման համամասնությունն ապահովելու նպատակով` հարկային շրջանայնացման քաղաքականության: Վերջինիս արդյունքում պետք է տարբերակված հարկեր սահմանել Երևանից դուրս տարբեր բնակավայրերի համար: Միաժամանակ, անհրաժեշտ է անցնել «էժան» դրամի քաղաքականության, որը դրականորեն կանդրադառնա տնտեսության տարբեր ճյուղերի (մասնավորապես` տեղեկատվական տեխնոլոգիաների, զբոսաշրջության, այլ ոլորտների) մրցունակության բարձրացման վրա և կարող է հանգեցնել առևտրային հաշվեկշռի բացասական սալդոյի կրճատմանը` զուգահեռաբար իրականացնելով նաև ներմուծման փոխարինման ակտիվ քաղաքականություն: Այս ամենը հնարավորություն կտա խուսափելու այն սխալներից, որոնք թույլ տրվեցին 2008-ին` նախ ասիական, հետո նաև ռուսական ֆինանսական ճգնաժամի շրջանում, և առավելագույնս օգուտներ քաղել ստեղծված իրավիճակից:
Թաթուլ ՄԱՆԱՍԵՐՅԱՆ

Մեկնաբանություններ